Met de tram rijd ik in Leipzig elke dag langs een spectaculaire Baustelle, een enorm pand aan de rand van het oude centrum, vlak bij het station, waar elke dag een stukje minder van over is. Aanvankelijk zat er een soort aluminium pui omheen; elke dag dat ik er langsreed, waren er meer platen verwijderd. Er zat een grauw-bruinig stenen gebouw onder, waar elke dag nieuwe graffiti's op worden gezet. Aan de oostkant zijn op dit moment indrukwekkende machines met bekken als van prehistorische monsters bezig het aanleunende pand te slopen (zie foto rechts).
Na een paar weken zag ik deze fascinerende afbraak op de voorpagina van mijn krantje, de Leipziger Volkszeitung, en begreep dat ik niet de enige was die de sloop dagelijks volgde. Het bleek om een historisch warenhuis te gaan, gebouwd in 1908, een schitterend gebouw in de traditie van de grote warenhuizen zoals die in die jaren ontwikkeld werden, de eerste in de wijde omtrek van dit formaat. Er werkten zo'n 600 mensen in het gebouw, waar onder meer een restaurant, een postagentschap en een kapper huisden.
De nazi-tijd en de oorlog trokken diepe sporen in het Kaufhaus am Brühl. In 1936 werd de Joodse eigenaren hun bezit ontnomen en werd een andere eigenaar aangesteld. Bij fosforbombardementen in december 1943 is het pand vervolgens zwaar beschadigd en grotendeels uitgebrand.
Na de oorlog werd het pand onteigend: Konsumgenossenschaft Leipzig werd de nieuwe eigenaar. In 1966 werd een gloednieuw warenhuis ontworpen, in een totaal nieuwe architectuur, dat definitief moest afrekenen met het verleden. Een hypermoderne aluminium gevel werd om het oude karkas gewikkeld en huisvestte het grootste warenhuis van de DDR. Volslagen anders dan het oude Kaufhaus, maar evenzeer een gebouw waar de Leipzigers trots op waren.
Het pand, intussen liefkozend 'Blechbüchse' ofwel blikje genoemd, is na ruim veertig jaar aan vernieuwing toe. Een investeerder heeft toestemming gekregen er een nieuw winkelcentrum neer te zetten, ruim en modern, met parkeergarages en alles wat een hedendaagse shopping mall nodig heeft. Ze spraken af, de aluminium platen te behouden en ze op een of andere manier onder te brengen in het nieuwe ontwerp.
Dat gebeurde, en dat waren de werkzaamheden die ik elke dag zag vanuit de tram. De aluminium platen werden uiterst voorzichtig stuk voor stuk losgeschroefd en vervoerd naar een bedrijf in de buurt van Berlijn, waar ze gerestaureerd en schoongemaakt zouden worden. Respectvolle omgang met het DDR-verleden, vond ik nog. (De Leipziger Volkszeitung hield de vorderingen nauwlettend bij en maakte er een hele serie foto's van.)
Maar toen kwamen, onder al dat aluminium, de resten van het oude Kaufhaus te voorschijn, en toen stond ineens de hele stad op zijn kop. Delen van de gevel waren nog.. nou ja.. behoorlijk intact, er waren gevelstenen met dierenmotieven, de hele constructie van het oude gebouw stond er nog. En dat zou nu allemaal gesloopt worden!? Het oude gebouw moest opnieuw opgebouwd worden!
Er kwamen handtekeningenacties, een comité van bezorgde burgers, een ketting van mensen om het bedreigde gebouw heen, een kunsthistoricus die de architectuurhistorische waarde van het pand beschreef, een Bekende Leipziger die zich aan het gebouw vastketende.
Het is een probleem dat in Leipzig en overal in de voormalige DDR voordurend speelt. Wat is authentiek? Wat is 'oud', wat is het meest 'echt' en dus het meest waardevol is om te restaureren? Moet je het oude Kaufhaus am Brühl nabouwen? Behalve dat dat verschrikkelijk duur is, is dat mooi? Is dat authentiek? Wordt het niet een Disney-achtig nep-paleis? Bovendien: waar is dan je Blechbüchse gebleven? Dat was óók, mooi of lelijk, een ijkpunt voor de moderne architectuur.
Sommige bewoners willen een nieuw ontwerp waarbij alles wordt geïntegreerd: een stukje van de oude gevel, een stukje van de Blechbüchse, een stukje helemaal nieuw. Daar gruwen de kunst- en architectuurhistorici (en veel andere bewoners) natuurlijk van. Ook de tegenstanders van sloop zijn het dus nog niet eens.
Een oplossing is er nog niet. De stad 'denkt erover na', de investeerder ook, er zijn 'gesprekken' en de sloop is nu 'vertraagd'. Wat is wijsheid? Wie het weet mag het zeggen.